Hoe werkt het erfrecht in België?

De herziene erfrechtwet, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad in 2018, voerde de meest ingrijpende erfrechthervorming sinds het Burgerlijk Wetboek door. De wijziging van het erfrecht verandert niets aan hoe een erfenis wordt verdeeld of aan wie uw erfgenamen zijn, als u als erflater geen bijzondere regelingen hebt getroffen. Een bijzondere regeling is bijvoorbeeld een schenking die u deed tijdens uw leven, of een testament dat u hebt opgemaakt.

Wanneer de overledene geen testament of huwelijkscontract heeft opgemaakt, wijst de wet de erfgenamen aan. Erven gebeurt immers niet zomaar willekeurig, maar in een welbepaalde volgorde. De wetgever heeft een rangschikking opgesteld en de erfgenamen ingedeeld in vier orden volgens hun bloedverwantschap. Een hogere orde sluit een lagere steeds uit. De rangschikking ziet er als volgt uit: alle afstammelingen van de erflater: kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, … de ouders van de erflater samen met zijn broer(s) en zuster(s) en/of hun afstammeling(en) alle bloedverwanten in opgaande lijn: ouders, grootouders, overgrootouders… ooms, tantes en hun nakomelingen (neven en nichten dus), grootooms, groottantes. De langstlevende partner heeft in ons erfrecht een bijzondere plaats. Zonder af te doen aan de hierboven beschreven principes, erft de langstlevende gehuwde partner de hele nalatenschap in vruchtgebruik. Minstens erft de langstlevende gehuwde de gezinswoning en de inboedel in vruchtgebruik. Dat is de zogenaamde reserve.  De wettelijk samenwonende partner erft het vruchtgebruik van de gezinswoning en inboedel. Feitelijk samenwonende partners erven wettelijk gezien niet. Langstlevende ongehuwde partners hebben géén erfrechtelijke reserve. Binnen een bepaalde orde, erft de persoon die in de dichtste graad staat. Om de graad te kennen tel je het aantal takken van de overledene tot de gemeenschappelijke tak en daarna tot de betrokken persoon. Zo staat een ouder in de eerste graad ten opzichte van de overledene. Broers en zussen staan in de tweede graad (je telt tot de gemeenschappelijke tak en dan terug).  Wanneer erfgenamen in derde graad optreden (de voorouders), is er sprake van een 'kloving'. De nalatenschap wordt dan verdeeld in twee helften. De ene helft gaat naar de moederlijke lijn en de andere helft naar de vaderlijke lijn.  De voorouders die het dichtst in graad staan, erven. In België erft men tot en met de vierde graad in de vierde orde. Verder dan dit gaat men niet. Indien er geen erfgenamen zijn, gaat de erfenis naar de Belgische Staat.

Na een overlijden wordt een belasting geheven op het vermogen van de overleden persoon dat overgaat op zijn erfgenamen. Deze belasting noemt men het successierecht. Het bedrag van de successierechten varieert volgens de waarde van de overgedragen goederen en de graad van verwantschap tussen de overledene en zijn erfgenamen. De tarieven zijn de bevoegdheid van de gewesten. Ze verschillen naargelang de fiscale woonplaats van de overledene. Als erfgenaam van een overleden persoon, heeft u drie mogelijkheden: U aanvaardt de erfenis zuiver en eenvoudig. Het vermogen van de overledene en uw eigen vermogen smelten samen. Als het passief van de nalatenschap groter is dan het actief, dan is de persoon die de nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving heeft aanvaard, niet vrijgesteld van betaling van successierechten.

Als iemand overlijdt, dan wijst de wet de erfgenamen aan. De wet heeft daarvoor een rangschikking opgesteld volgens orde en graad. De wet verdeelt erfgenamen in vier orden volgens bloedverwantschap: de afstammelingen van de overledene: kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, ... de ouders samen met de broers, zussen en hun afstammelingen, als de overledene geen afstammelingen heeft de bloedverwanten in opgaande lijn: de ouders als er geen broers of zussen (of hun afstammelingen) zijn, de grootouders en overgrootouders ooms en tantes, neven en nichten, grootooms en groottantes. Een hogere orde sluit een lagere steeds uit. Binnen elke orde bepaalt de graad van verwantschap of men al dan niet erft. In rechte lijn zijn er zoveel graden als er generaties zijn. Zo ligt er tussen ouders en hun kinderen één generatie. Vader en zoon hebben dus een eerstegraadsrelatie ten opzichte van elkaar. In de zijlijn bepalen we de graad via de gemeenschappelijke stamouders. We tellen de generaties vanaf de overledene tot de gemeenschappelijke stamouder in opgaande lijn. Vanaf deze stamouder dalen we vervolgens af tot aan de erfgenaam. Een broer en een zus zijn bijvoorbeeld verwant aan elkaar in de tweede graad. De echtgeno(o)t(e) neemt een bijzondere plaats in. Hij of zij heeft een wettelijk erfrecht dat voluit speelt als de echtgenoten geen andere regeling vastlegden in hun huwelijkscontract of via testament. De weduwe of weduwnaar heeft altijd minstens recht op het voorbehouden gedeelte. Dat voorbehouden gedeelte omvat het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad. Een weduwe of weduwnaar heeft dus bijvoorbeeld steeds het recht om de gezinswoning te gebruiken, ook al zijn de kinderen er eigenaar van geworden. De wettelijk samenwonende partner geniet sinds 2007 ook van een wettelijk erfrecht. Het gaat hier slechts om een beperkt erfrecht, dat enkel het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad omvat. Wil een wettelijk samenwonend koppel meer zekerheid dan enkel het vruchtgebruik, dan kan er een testament of een samenlevingscontract in die zin opgesteld worden. Ook schenking is een mogelijkheid. Bij gewone adoptie kunnen adoptiekinderen en hun afstammelingen erven van hun oorspronkelijke families. Daarnaast kunnen zij van hun adoptieouder(s) erven met dezelfde rechten als biologische kinderen (in bepaalde gevallen zullen zij wel hogere successierechten moeten betalen). Maar ze kunnen niet erven van de bloedverwanten van hun adoptieouders. Bij een volle adoptie worden alle banden met de oorspronkelijke familie verbroken. De adoptiekinderen en hun afstammelingen kunnen niet meer van hun oorspronkelijke familie erven. Ze kunnen wel van hun adoptiefamilie (dus ook van de bloedverwanten van hun adoptieouders) erven met dezelfde rechten als biologische kinderen. Stiefkinderen erven niet automatisch van hun stiefouders. Stiefouders kunnen hun stiefkinderen wel opnemen in hun testament. Omdat wettige kinderen automatisch recht hebben op een bepaald deel van de erfenis (de wettelijke reserve), zou het in bepaalde gevallen wel kunnen dat de stiefkinderen minder krijgen dan de wettige kinderen. Om ervoor te zorgen dat stiefkinderen evenveel krijgen als wettige kinderen, zouden de stiefouders de stiefkinderen kunnen adopteren. In principe moeten zijn ouders de erfenis van een minderjarig kind voor hem aanvaarden, al dan niet onder voorrecht van boedelbeschrijving, of verwerpen. Ze moeten daarvoor wel eerst een machtiging aan de vrederechter vragen en eventueel via de notaris passeren.